Cùng với sự thay đổi của thời đại, thế hệ tiếp theo – được coi là “hạt mầm tương lai” – đã và đang được trang bị những điều kiện cần thiết để bắt kịp xu hướng toàn cầu và tận dụng những cơ hội tốt nhất. Cách tiếp cận giáo dục cũ, trong đó học sinh thường chỉ tham gia vào việc “đọc – chép” lý thuyết và phải tiếp thu một cách nặng nề kiến thức đã dần trở nên lỗi thời. Thay vào đó, mô hình dạy học phát triển năng lực đang trở thành xu hướng phổ biến, thay thế cho các phương pháp giáo dục truyền thống. Để hiểu rõ hơn về phương pháp này, bố mẹ có thể cùng với Lolli Books tìm hiểu thêm trong bài viết dưới đây!

Dạy học phát triển năng lực là gì?

Trong thời đại hiện nay, môi trường xã hội và kinh tế ngày càng phức tạp và thay đổi liên tục, đòi hỏi con người phải sở hữu những năng lực đa dạng và linh hoạt để đối mặt với những thách thức mới. Trong bối cảnh đó, giáo dục cũng phải thích nghi và phát triển để đáp ứng tốt nhất cho nhu cầu của học sinh. Dạy học phát triển năng lực đã nổi lên như một mô hình giáo dục hiện đại, nhằm tập trung vào việc phát triển toàn diện cho học sinh, thúc đẩy sự sáng tạo và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế.

Năng lực trong khái niệm giáo dục không chỉ dừng lại ở việc học sinh biết và hiểu, mà còn đi sâu vào việc áp dụng và phát triển kiến thức, kỹ năng cũng như thái độ để giải quyết các tình huống phức tạp và thách thức trong cuộc sống. Đây là một khái niệm đan xen giữa tri thức và thực tế, giúp học sinh không chỉ trang bị cho bản thân những kiến thức vững chắc mà còn giúp họ phát triển tư duy sáng tạo, khả năng làm việc độc lập và khả năng học tập suốt đời.

Dạy học phát triển năng lực yêu cầu sự thay đổi trong cách thức giảng dạy. Thay vì chỉ đơn thuần truyền đạt kiến thức từ giáo viên đến học sinh, phương pháp này đề cao việc tạo ra môi trường học tập tích cực và tương tác giữa học sinh và kiến thức. Giáo viên không chỉ đóng vai trò người truyền đạt mà còn là người hỗ trợ, khuyến khích học sinh tham gia vào việc xây dựng kiến thức và giải quyết vấn đề.

Trong mô hình này, chương trình học được thiết kế theo hướng linh hoạt, đa dạng và thúc đẩy sự tương tác. Các hoạt động học tập không chỉ dừng lại ở việc thu thập thông tin, mà còn liên quan đến việc nắm bắt khái niệm, vận dụng kiến thức vào các tình huống thực tế, thực hiện dự án, giải quyết vấn đề thực tế, và thậm chí là tạo ra những sản phẩm sáng tạo.

Điểm khác biệt nổi bật giữa dạy học phát triển năng lực và phương pháp truyền thống chính là việc kết nối kiến thức với thực tế. Thay vì chỉ học lý thuyết, học sinh được khuyến khích áp dụng kiến thức để giải quyết các tình huống thực tế. Điều này giúp họ phát triển khả năng tư duy logic, khả năng giải quyết vấn đề, và kỹ năng làm việc nhóm.

Tóm lại, dạy học phát triển năng lực là một mô hình giáo dục mang tính đáp ứng cao, tập trung vào việc phát triển toàn diện cho học sinh thông qua việc khuyến khích sự sáng tạo, tư duy phản biện, khả năng giải quyết vấn đề và tinh thần học hỏi suốt đời. Mô hình này không chỉ hướng tới việc truyền đạt kiến thức mà còn xây dựng những nền tảng vững chắc để học sinh tự tin đối mặt và vượt qua những thách thức trong tương lai.

Đặc điểm của dạy học theo định hướng phát triển năng lực

Dạy học theo định hướng phát triển năng lực đã tạo ra một sự thay đổi toàn diện trong lĩnh vực giáo dục, mang lại nhiều đặc điểm độc đáo so với phương pháp giáo dục truyền thống. Những đặc điểm này không chỉ mang tính chất đổi mới mà còn là bước tiến đáng kể để đáp ứng các nhu cầu học tập của thế kỷ 21. Dưới đây là một số điểm nổi bật về đặc điểm của dạy học theo định hướng phát triển năng lực:

• Tính cá nhân hoá và đa dạng hoá: Mô hình giáo dục này đặt học sinh vào trung tâm quá trình học tập. Chương trình giảng dạy được thiết kế để phù hợp với từng cá nhân dựa trên độ tuổi, khả năng và nhu cầu của học sinh. Sự linh hoạt trong việc chọn môn học, phương thức học tập và thời gian học giúp học sinh tự quản lý học tập và phát triển theo hướng có ý nghĩa đối với bản thân. Điều này tạo ra môi trường học tập tích cực, khuyến khích sự hứng thú và sự tự tin trong học sinh.
• Tính ứng dụng và khả năng thực hành: Dạy học phát triển năng lực không chỉ tập trung vào việc truyền đạt kiến thức lý thuyết mà còn đề cao việc áp dụng và thực hành. Học sinh tham gia vào các hoạt động thực tế, dự án, và tương tác với tình huống thực tế để áp dụng những kiến thức họ đã học. Điều này giúp học sinh hiểu rõ hơn về cách kiến thức có thể được áp dụng trong cuộc sống hàng ngày và phát triển các kỹ năng sống cần thiết như tư duy logic, khả năng giải quyết vấn đề và làm việc nhóm.
• Xác định khả năng của từng đối tượng: Mô hình dạy học này đặc biệt chú trọng đến việc nhận biết và phát triển khả năng riêng của từng học sinh. Nhờ sự tập trung và phân hóa, học sinh có thể nhận thức rõ hơn về điểm mạnh và yếu của mình, từ đó xác định được hướng phát triển tương lai. Không chỉ là việc nắm vững kiến thức, mà còn là khả năng tự quản lý học tập và phát triển bản thân.
• Tài liệu học tập chuyên môn: Mô hình này yêu cầu các giáo án được thiết kế linh hoạt và cá nhân hoá theo năng lực và tốc độ học tập của từng học sinh. Việc này tạo điều kiện cho học sinh tự chủ động học tập, thúc đẩy khả năng làm việc độc lập và tìm hiểu sâu về những mảng kiến thức họ quan tâm. Các tài liệu học tập chuyên môn được tạo ra dựa trên nhu cầu thực tế của học sinh, giúp họ phát triển kiến thức và kỹ năng một cách hiệu quả.

Nói chung, dạy học theo định hướng phát triển năng lực không chỉ là việc truyền đạt kiến thức mà còn là việc xây dựng nền tảng cho sự phát triển toàn diện của học sinh. Đây là mô hình giáo dục thúc đẩy sự sáng tạo, tích cực tham gia, và phát triển cá nhân, chuẩn bị cho họ để tự tin đối mặt với thế giới đa biến đổi của tương lai.

Phương pháp dạy học phát triển năng lực

Tổ chức các hoạt động trong quá trình học tập

Trong mô hình giáo dục dạy học theo định hướng phát triển năng lực, việc tổ chức các hoạt động học tập có vai trò quan trọng trong việc tạo ra môi trường học tập tích cực và thú vị cho học sinh. Các hoạt động này không chỉ giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả mà còn khuyến khích sự sáng tạo, tư duy phản biện và sự tương tác xã hội. Dưới đây là một số ví dụ về cách tổ chức các hoạt động trong quá trình học tập:

• Khai phá bằng thực nghiệm: Thay vì chỉ trình bày lý thuyết trên bảng, giáo viên có thể tổ chức các hoạt động thực hành để học sinh trực tiếp trải nghiệm kiến thức. Ví dụ, trong môn Hóa học, học sinh có thể thực hiện các thí nghiệm để hiểu rõ hơn về các phản ứng hóa học và quá trình biến đổi của chất.
• Thảo luận nhóm: Hoạt động thảo luận nhóm khuyến khích học sinh cùng nhau thảo luận về một chủ đề cụ thể. Đây là cơ hội để họ trao đổi quan điểm, thảo luận ý kiến và học hỏi từ nhau. Ví dụ, trong môn Xã hội, học sinh có thể thảo luận về tác động của biến đổi khí hậu lên môi trường và xã hội.
• Đọc sách và thảo luận về nội dung: Giáo viên có thể chọn các tác phẩm văn học phù hợp với độ tuổi của học sinh và sau đó tổ chức buổi thảo luận để học sinh chia sẻ cảm nhận, suy nghĩ về nội dung và những bài học rút ra từ tác phẩm. Điều này không chỉ giúp học sinh phát triển khả năng đọc hiểu mà còn thúc đẩy tư duy phản biện và khả năng diễn đạt.
• Chơi trò chơi học tập: Sử dụng trò chơi là một cách thú vị để tạo hứng thú cho học sinh trong quá trình học. Trò chơi có thể được thiết kế để kiểm tra kiến thức, khả năng giải quyết vấn đề hoặc thậm chí tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các học sinh.
• Dự án thực hiện: Học sinh có thể tham gia vào các dự án thực hiện, từ việc nghiên cứu, thu thập thông tin đến việc thực hiện các sản phẩm sáng tạo như trình diễn, bài thuyết trình hoặc tạo ra mô hình. Đây là cách tuyệt vời để họ kết hợp kiến thức với thực tế và phát triển kỹ năng thực hành.

Trong việc tổ chức các hoạt động, giáo viên phải cân nhắc kỹ về mục tiêu học tập, sự phù hợp với độ tuổi và khả năng của học sinh. Quan trọng hơn hết, hoạt động học tập phải được thiết kế để khuyến khích tư duy sáng tạo, sự tương tác và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế, từ đó giúp học sinh phát triển toàn diện và tự tin đối mặt với thách thức trong cuộc sống.

Dạy học có sự phân hoá

Trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực, việc thực hiện sự phân hoá là một phần quan trọng để đảm bảo rằng mọi học sinh được tiếp cận kiến thức một cách phù hợp với trình độ, nhu cầu và khả năng cá nhân. Sự phân hoá giúp tạo ra môi trường học tập đa dạng, tạo cơ hội cho mỗi học sinh phát triển tiềm năng của mình một cách tốt nhất. Dưới đây là một số cách thức và ví dụ về cách dạy học có sự phân hoá:

• Phân chia nhóm dựa trên trình độ: Giáo viên có thể tổ chức các hoạt động nhóm dựa trên trình độ học tập của từng học sinh. Ví dụ, trong môn Toán, học sinh có thể được phân vào các nhóm học tập khác nhau dựa trên khả năng hiểu và ứng dụng kiến thức. Nhóm nâng cao có thể tiến xa hơn với các bài toán phức tạp, trong khi nhóm cơ bản có thể tập trung vào củng cố kiến thức cơ bản.
• Chọn tài liệu phù hợp: Giáo viên cần lựa chọn tài liệu học tập phù hợp với trình độ và sự quan tâm của từng học sinh. Điều này có thể là sách, bài báo, tài liệu tham khảo hoặc tài liệu trực tuyến. Ví dụ, trong môn Ngữ văn, học sinh có thể được giao tác phẩm văn học phù hợp với sở thích và khả năng đọc hiểu của mình.
• Cung cấp thêm bài tập hỗ trợ bổ sung: Học sinh có thể có nhu cầu hỗ trợ bổ sung để nắm vững kiến thức. Giáo viên có thể cung cấp thêm tài liệu, bài tập bổ sung hoặc thậm chí tổ chức các buổi học bù để giúp học sinh hiểu rõ hơn về nội dung khó khăn. Ví dụ, trong môn Vật lý, học sinh có thể cần thêm bài tập thực hành để hiểu rõ hơn về các khái niệm khoa học.
• Tạo bài tập đa dạng: Giáo viên có thể thiết kế bài tập có độ khó và yêu cầu khác nhau để phù hợp với đa dạng trình độ của học sinh. Điều này giúp học sinh có thể thách thức bản thân và phát triển từng bước. Ví dụ, trong môn Tiếng Anh, học sinh có thể được giao các bài tập từ cơ bản đến nâng cao về ngữ pháp và từ vựng.
• Sáng tạo trong kiểm tra: Khi thực hiện các bài kiểm tra, giáo viên có thể tạo ra các dạng câu hỏi khác nhau để đánh giá kiến thức và khả năng của mỗi học sinh. Điều này đảm bảo rằng cả học sinh có trình độ khá và yếu đều có cơ hội thể hiện khả năng của mình.
• Tạo môi trường thúc đẩy sự tự chủ: Mỗi học sinh có thể chọn hướng đi học tập phù hợp với mình. Ví dụ, trong môn Nghệ thuật, học sinh có thể tự chọn dự án sáng tạo theo sở thích của họ để thể hiện năng lực và phát triển kỹ năng.

Trong việc thực hiện sự phân hoá, giáo viên cần phải tiếp cận học sinh một cách cá nhân để hiểu rõ về khả năng, nhu cầu và sở thích của họ. Sự nhạy bén và tinh thần linh hoạt trong việc dạy học có sự phân hoá sẽ giúp giáo viên tạo ra môi trường học tập thú vị và đáp ứng tốt nhất cho sự đa dạng của học sinh.

Hướng dẫn để học sinh tự học

Trong mô hình giáo dục định hướng phát triển năng lực, việc giáo viên hướng dẫn học sinh tự học không chỉ là việc truyền đạt kiến thức mà còn là việc xây dựng những kỹ năng tự quản lý học tập và tư duy độc lập. Tự học không chỉ giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả mà còn làm bùng cháy năng lực nghiên cứu, sáng tạo và khả năng tự giải quyết vấn đề của họ. Dưới đây là cách giáo viên có thể hướng dẫn học sinh tự học một cách hiệu quả:

• Xây dựng khả năng tự quản lý: Giáo viên cần hướng dẫn học sinh xây dựng kế hoạch học tập cá nhân, bao gồm việc đặt ra mục tiêu, xác định thời gian và lên lịch học cụ thể. Ví dụ, học sinh có thể thiết lập mục tiêu học tập cho mỗi tuần, như đọc xong một chương sách hoặc hoàn thành một bài tập toán.
• Cung cấp tài liệu và nguồn học tập: Giáo viên có thể đưa ra gợi ý về các tài liệu học tập phù hợp với nội dung môn học. Điều này có thể là sách giáo trình, bài giảng trực tuyến, bài báo hoặc video giảng dạy. Ví dụ, trong môn Lịch sử, giáo viên có thể gợi ý cho học sinh tìm hiểu thêm về một sự kiện lịch sử quan trọng qua việc đọc sách hoặc xem tài liệu trực tuyến.
• Hướng dẫn cách nghiên cứu và phân tích: Giáo viên có thể hướng dẫn học sinh về cách tiếp cận nội dung học tập một cách hiệu quả. Họ có thể dạy cách đọc hiểu, tóm tắt, phân tích và rút ra những điểm chính từ tài liệu. Ví dụ, trong môn Ngôn ngữ học, giáo viên có thể hướng dẫn học sinh phân tích cấu trúc câu trong văn bản để hiểu cách ngôn ngữ hoạt động.
• Khuyến khích tư duy sáng tạo: Giáo viên có thể thúc đẩy sự sáng tạo bằng cách đặt ra các câu hỏi thú vị và yêu cầu học sinh tự suy nghĩ và đưa ra ý kiến riêng. Ví dụ, trong môn Khoa học, học sinh có thể được yêu cầu đề xuất giải pháp sáng tạo cho một vấn đề môi trường cụ thể.
• Hỗ trợ khi cần thiết: Mặc dù tự học là mục tiêu chính, nhưng giáo viên vẫn cần sẵn sàng hỗ trợ học sinh khi họ gặp khó khăn. Họ có thể mở cửa cho học sinh thảo luận, đặt câu hỏi hoặc hướng dẫn khi học sinh cần sự hỗ trợ thêm.

Thật sự việc hướng dẫn từ giáo viên giúp học sinh tự tin hơn trong việc tiến xa trong quá trình tự học. Khi họ cảm nhận được sự ủng hộ và sự hướng dẫn từ giáo viên, họ sẽ dễ dàng áp dụng các kỹ năng tự học, tự tin phát huy năng lực của bản thân một cách tốt nhất.

Dạy học thông qua tương tác và hợp tác

Mô hình giáo dục hiện đại dựa vào tương tác và hợp tác giữa giáo viên và học sinh, tạo ra môi trường học tập thú vị và tạo cơ hội phát triển kỹ năng toàn diện cho học sinh. Thay vì đơn thuần là người truyền đạt kiến thức, giáo viên trở thành người hướng dẫn và đồng hành cùng học sinh trong việc khám phá kiến thức. Dưới đây là cách giáo viên có thể dạy học thông qua tương tác và hợp tác:

• Tạo không gian tương tác: Thiết kế môi trường học tập linh hoạt và thoải mái, khuyến khích sự tương tác tự nhiên giữa giáo viên và học sinh cũng như giữa các học sinh. Điều này có thể thông qua các buổi thảo luận, nhóm nói chuyện, hay thậm chí là trò chơi thảo luận.
• Khuyến khích ý kiến đa dạng: Học sinh thường có cái nhìn và ý kiến riêng về một vấn đề. Giáo viên cần khích lệ họ chia sẻ ý kiến và phản biện dưới dạng tương tác. Ví dụ, trong môn Khoa học xã hội, giáo viên có thể mở cuộc thảo luận về tác động của công nghệ đối với cuộc sống hàng ngày.
• Khai thác ý kiến phản biện: Giáo viên không chỉ đặt câu hỏi để học sinh trả lời, mà còn khai thác các ý kiến phản biện từ học sinh. Điều này khuyến khích học sinh suy nghĩ sâu hơn, thể hiện quan điểm riêng và phát triển kỹ năng phản biện.
• Học tập qua làm việc nhóm: Tạo cơ hội cho học sinh làm việc nhóm trong việc giải quyết các bài toán, dự án hoặc vấn đề thực tế. Khi làm việc nhóm, học sinh học cách lắng nghe, chia sẻ ý kiến, và cùng nhau tìm ra giải pháp tốt nhất.
• Phát triển kỹ năng giao tiếp và thuyết trình: Khi thường xuyên tham gia vào các hoạt động tương tác và trình bày ý kiến, học sinh phát triển kỹ năng giao tiếp tự tin và khả năng thuyết trình sâu sắc.
• Theo dõi sự phát triển cá nhân: Thông qua tương tác và phản hồi, giáo viên có thể theo dõi sự phát triển của từng học sinh, nhận biết được sở trường và khó khăn của họ. Điều này giúp giáo viên điều chỉnh quá trình học tập để phù hợp với mỗi học sinh.

Qua việc tạo môi trường học tập tương tác và hợp tác, học sinh không chỉ học từ kiến thức trên giáo trình mà còn học từ nhau và từ trải nghiệm thực tế. Họ phát triển kỹ năng mềm quan trọng như làm việc nhóm, giao tiếp, tư duy phản biện và tự quản lý học tập. Điều này giúp họ trở thành những cá nhân tự tin, sáng tạo và có khả năng ứng phó trong mọi tình huống.

Dạy học đi cùng với đánh giá

Trong mô hình giáo dục hiện đại, việc đánh giá và kiểm tra không chỉ đơn thuần là cách để đo lường hiệu suất học tập, mà còn là một phần quan trọng của quá trình học. Đánh giá có vai trò quan trọng trong việc xác định sự hiểu biết, tiến bộ và năng lực phát triển của học sinh. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả tối ưu, việc đánh giá cần phải được tích hợp một cách thông minh và linh hoạt vào quá trình dạy học. Dưới đây là cách giáo viên có thể dạy học đi cùng với đánh giá:

• Đánh giá định hướng phát triển: Thay vì chỉ tập trung vào việc xác định điểm số, đánh giá cần điểm qua khả năng vận dụng kiến thức và kỹ năng vào các tình huống thực tế. Ví dụ, trong môn Tiếng Anh, học sinh có thể được yêu cầu viết một bài luận về một vấn đề xã hội và đánh giá dựa trên khả năng phân tích, logic và cách diễn đạt.
• Đa dạng hóa hình thức đánh giá: Sử dụng nhiều hình thức đánh giá khác nhau như bài kiểm tra trắc nghiệm, bài tập tự luận, dự án thực tế hoặc thậm chí là thảo luận nhóm. Điều này giúp học sinh phát triển nhiều loại kỹ năng và thể hiện khả năng ứng dụng kiến thức theo nhiều cách khác nhau.
• Phản hồi xây dựng: Thay vì chỉ cung cấp điểm số, giáo viên cần cung cấp phản hồi cụ thể về hiệu suất của học sinh. Phản hồi này nên bao gồm điểm mạnh và điểm cần cải thiện, cùng với gợi ý cụ thể về cách cải thiện. Ví dụ, giáo viên có thể cung cấp phản hồi về cách cải thiện cấu trúc bài luận của học sinh để tăng tính logic và sự mạch lạc.
• Tạo cơ hội cải thiện: Cho phép học sinh làm lại bài kiểm tra hoặc cải thiện dự án là cách khuyến khích họ tiếp tục nỗ lực và phát triển sau mỗi lần đánh giá. Ví dụ, trong môn Toán, học sinh có thể được phép làm lại bài tập sai để củng cố kiến thức.
• Tạo môi trường thân thiện với đánh giá: Hãy thể hiện rằng đánh giá không chỉ là việc đo lường thành tích mà còn là cơ hội học hỏi và phát triển. Khuyến khích học sinh không sợ sai lầm và khích lệ họ tham gia tích cực vào quá trình học tập.

Thông qua việc kết hợp dạy học với đánh giá, học sinh không chỉ nhận thức rõ về tiến trình học tập của mình mà còn có khả năng tự đánh giá, tự cải thiện và tự tạo ra những chiến lược học tập phù hợp. Điều này tạo nên một môi trường học tập tích cực, khuyến khích sự phát triển toàn diện của học sinh và giúp họ trở thành những người tự tin, sáng tạo trong cuộc sống.

Lời kết

Bài viết trên của Lolli Books đã chia sẻ một cái nhìn tổng quan về mô hình dạy học phát triển năng lực đang được áp dụng cho học sinh trong thời đại hiện nay. Được đặt trong bối cảnh môi trường giáo dục ngày càng đa dạng và phức tạp, phương pháp giáo dục này đã thể hiện sự tương thích với nhu cầu phát triển toàn diện cho học sinh.

Thông qua việc giảng dạy theo mô hình này, học sinh không chỉ đơn thuần học kiến thức trên sách vở mà còn tham gia vào những hoạt động tương tác, hợp tác và ứng dụng. Đây là một cách tiếp cận giáo dục thúc đẩy sự chủ động, sáng tạo và phát triển toàn diện cho học sinh. Việc tự học, khám phá và thử nghiệm trong môi trường học tập sẽ giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy logic, khả năng giải quyết vấn đề và tự quản lý học tập.

Hy vọng qua bài viết, quý phụ huynh đã lựa chọn được phương pháp giáo dục phù hợp, giúp con phát triển không chỉ về kiến thức mà còn về những kỹ năng mềm quan trọng. Mô hình dạy học phát triển năng lực đem đến cho học sinh một sự chuẩn bị tốt cho cuộc sống và sự nghiệp tương lai, đồng thời tạo nên một tương lai hứa hẹn với những người có khả năng thích ứng và đổi mới.